Extravergine olijfolie in Toscane en bij Fattoria La Vialla
Beste vrienden, hierna vindt u de details van elk product. Daaronder informatie over de biologische-biodynamische productiemethode van Fattoria La Vialla.
De Toscaanse extravergine olijfolie, een van de meest gewaardeerde in Italië en in de wereld, vormt in alle tijdperken het middelpunt van de Toscaanse voedseleconomie. Hij is wijdverspreid, gezien de ongeveer 93.000 hectare olijfgaarden, waarvan 90% zich in heuvelachtige of lage berggebieden bevindt en aanwezig is in Firenze, Siena, Arezzo en Grosseto. Al in 1716 heeft een edict van groothertog Cosimo III de' Medici de grenzen van het productiegebied afgebakend, waarbij de belangrijkste kwaliteiten en onderscheidingen van de olijf- en wijnproductie werden erkend, een voorloper van de typische oorsprongsbenamingen voor de kwaliteit.
Met de 6 verschillende soorten olijven die La Vialla verbouwt in de provincie Arezzo (en nieuwe gebieden daarbuiten), worden verschillende soorten extravergine olijfolie geproduceerd. De Toscaanse, 'La Vialla', is fruitiger en intens. De olijfolie 'La Malva' is daarentegen zachter en ronder. (Twee andere extravergine olijfoliën, 'l'Etruscòlo' en 'la Murice' worden geproduceerd door buren die zijn 'omgeschakeld' naar de biologische en biodynamische landbouw in samenwerking met La Vialla en haar Stichting.) Olijfolie is een fundamenteel ingrediënt voor het leven op Fattoria la Vialla. Hij is letterlijk overal, zoals we verderop zullen zien bij 'Extravergine olijfolie in de keuken'.
Hoe wordt extravergine olijfolie gedefinieerd.
De definitie van extravergine olijfolie is voor velen onbekend, maar het is ook nuttig voor niet-deskundigen, om de extravergine te onderscheiden van lagere categorieën (gewone olijfolie, lampolie) en ook van niet-olijfolie. Deze wordt als volgt weergegeven door de Europese Unie geregeld in Verordening 136 /66/EEG, Verordening EG 2568/91: Extravergine olijfolie moet worden verkregen door middel van koude persing op uitsluitend mechanische wijze. De zuurtegraad van een extravergine olijfolie mag nooit meer dan 0,8% bedragen. Bij het proeven moet hij een duidelijk herkenbare fruitigheid hebben die terug te voeren is op de vrucht en, meer in het algemeen, op de 'groene' sensatie. De olijfolie mag ook geen sensorische defecten vertonen, zoals ranzig, olijvenvergisting of wijnachtig. Voor de productie van een liter extravergine olijfolie is tussen 5 en 7 kg verse olijven nodig; deze hoeveelheid varieert naargelang de variëteit en de rijpheidsgraad.
Olijventeelt van La Vialla: terroir, variëteit, bodem en biodiversiteit.
Op Fattoria La Vialla is de extravergine olijfolie afkomstig van bomen op percelen tussen 300 en 650 meter hoogte, bestaande uit mergel, zandsteen en klei, samen met alberese en zand, materialen met een eenvoudige erosie, gediversifieerd en met verschillende geologische fronten. De biologische en biodynamische teelt van de olijfbomen maakt deel uit van een gunstige context, met lichte heuvels met uitstekende ventilatie en natuurlijke drainage van regenwater, een gematigd klimaat met goede temperatuurverschillen tussen dag en nacht, afwisseling van bossen, akkers, waterlopen en heuvels, die de achtergrond vormen van een renaissancelandschap, verzorgd en gevormd met behoud van de biodiversiteit, vakkundige praktijken en de voortdurende verbetering van de vruchtbaarheid van het land, door middel van een gesloten productiecyclus en kringloop, waarbinnen het afval en de mest van de landbouwhuisdieren wordt hergebruikt. Het typische en goede van de extravergine olijfolie uit het Chiantigebied is ook te danken aan de gezamenlijke bijdrage van een antieke en wijze olijvenmix waarvan de belangrijkste zijn: de morelline, de frantoiane, de leccine, de raggiaie of correggiole, afkomstig uit Toscane, hier het meest wijdverbreid en het meest geschikt voor zijn klimaat. Morelline: afkomstig uit Toscane, donker van kleur, vormen de 'basis' van de extravergine olijfolie, een beetje zoals de sangiovese-druif dat voor de Chiantiwijn doet. Ze hebben een kleine steenvrucht, een hoge opbrengst aan olie en uitstekende aromatische eigenschappen en fenolische intensiteit (bitter).
Leccine: donker, kleine steenvrucht en een uitstekende olieopbrengst, staan bekend om hun vermogen en weerstand tegen alle soorten ongunstige weersomstandigheden, ze zijn ook vrij vroeg rijp, al begin november. Frantoiane: ook deze zijn afkomstig uit Toscane, van gemengde kleur, karakteristiek, half groen en half donkerbruin, hebben zich overal verspreid dankzij hun bijzonder fijne aromatische eigenschappen. Ze rijpen later dan de leccine, in de tweede helft van november. Raggiaie (of correggiole): lichtgroen van kleur, ze hebben een hoge opbrengst aan olie met een volle en bijzonder aromatische smaak.
De biologische en biodynamische teeltmethode van olijfbomen.
De biologische en biodynamische methode, ondersteund en toegepast door de Fattoria sinds 1983 (La Vialla was een van de eerste bedrijven in Italië die lid werd van de AIAB (Italiaanse Vereniging van Biologische Landbouw - nu ICEA)), voorziet in een verbod op het gebruik van pesticiden, chemische meststoffen en GGO's (genetisch gemodificeerde organismen) en bevordert de vruchtbaarheid van de bodem door middel van de vruchtwisseling, de periodieke rust van de bodem, de keuze van planten en geselecteerd zaad. Het doel van de biodynamische olijventeelt is de kwaliteit van de bodem te verbeteren en de organische stoffen in de bodem jaar na jaar te doen toenemen, met name de hoeveelheid humus, het meest stabiele en nuttige colloïdale deel van de bodem. Het bodemleven moet worden uitgebreid en gediversifieerd.
De biodynamische 'factor', die uitgaat van de overweging dat de bodem ook een levend organisme is dat bestaat uit miljarden waardevolle micro-organismen die met elkaar verbonden zijn, schrijft het gebruik voor van rijpe compost en biodynamische preparaten, die allemaal gebaseerd zijn op natuurlijke essenties. Net als de zorgvuldige goede landbouw van onze voorouders. Deze gebruikte alle middelen en natuurlijke hulpbronnen om de vruchtbaarheid van de bodem en de gezondheid van de planten te verbeteren. Biodynamische olijventeelt avant la lettre, die de verdienste heeft millennia lang gezond fruit te hebben beschermd, zonder chemie en verspilling. Biodynamische olijfolie onderscheidt zich, dankzij de goede teelt- en productiemethodes, door de intense smaak, de afwezigheid van chemische residuen en de vitaliteit en voedingswaarden. Biodynamische olijfolie kan door Demeter worden gecertificeerd.
De olijfoliemolen. Van olijf tot olijfolie.
De extravergine olijfolie van La Vialla, een volledig natuurlijk product, koud geperst en zonder additieven, wordt gemaakt van gecertificeerde biologische en biodynamische olijven, of voor een klein deel van nieuwe gebieden, in omschakeling.
In Toscane is de periode van de pluk van de olijven november-december. Vroeger werd er zolang mogelijk gewacht om de opbrengst aan olie te verhogen, aangezien het persen per kilo olijven werd betaald. Vandaag de dag, met veel aandacht voor kwaliteit, beginnen we hier bij ons zelfs midden oktober met het selecteren van de vroegste olijvensoorten om langzamerhand met alle andere door te gaan. Een nauwgezet en op maat gemaakt werk om een metafoor te gebruiken, van de selectie van de olijven, tot het proeven en de blend van de verschillende producties.
De geoogste olijven worden eerst gewassen met een waterstraal en vervolgens verwerkt door de molenstenen, bestaande uit stenen wielen, in een geavanceerde molen die kennis van het verleden en de toekomstige ontwikkeling combineert: dankzij de uitzonderlijke titel 'Carbon Free' met de hoogste classificatie (A+) van de 'nieuwe' molen van La Vialla die in 2013 is ingericht en ingehuldigd. Het persen van de vruchten vindt plaats met de traditionele 'stenen' molensteen, geplaatst in een unieke context: de stenen zijn afgesloten onder een transparante hermetisch gesloten koepel, gevuld met inert stikstofgas (gepatenteerd door La Vialla), die de extravergine olijfolie beschermt tegen oxidatie.
Dit heeft twee voordelen. Met de molensteen wordt het naar buiten komen van de sappen uit de vruchten niet veroorzaakt door het pletten, maar door de wrijvende werking van fragmenten van de pitten op de olijfpulp. De functie van het wiel is dan ook om de pitten tot geschikte afmetingen te verbrijzelen en met een langzame rotatie de massa die ontstaat te mengen, gedurende totaal 20 minuten. Het aldus bereide mengsel gaat, nog steeds beschermd, naar de 'gramola' (= kneder), waar het opnieuw mengen de aggregatie van de oliedruppels vergemakkelijkt.
Hier zoekt de molenaar van de olijfoliemolen van La Vialla het beste evenwicht tussen de mengtijd en de juiste temperatuur, afhankelijk van de soort en de rijpheid van de olijven. De delicate natuurlijke werking van de 'lipoxygenase', die de vorming van de uiteindelijke aroma's van de olie mogelijk maakt, wordt namelijk beïnvloed door vele externe factoren (hoeveelheid water, temperatuur, externe vochtigheid, rijpheid van de olijven, gehalte aan polyfenolen en vetzuren). En het is aan de molenaar, een beetje zoals de enoloog in de kelder, om het beste compromis te vinden in de verschillende regelingen, balancerend op de grens van minuten en temperaturen, maar altijd onder de 27 °C. Tot slot wordt door koude centrifugatie de heldergroene vloeistof gescheiden van de pasta (nu 'olijvenpasta' genoemd) en van het vegetatiewater.
Ook de daaropvolgende stappen en het bewaren van de olie zijn belangrijk voor het behoud van de eigenschappen ervan. Vanaf de bovenverdieping valt de olie in de vaten op de begane grond. Elke productie wordt geproefd en samengesteld volgens de criteria van evenwicht en harmonie. De olijfolie rust bij lage temperatuur, 14 à 16 °C, in roestvrijstalen containers. Naar behoefte wordt de olie keer op keer in glazen flessen gebotteld en in het donker bewaard (ook thuis moeten de flessen in het donker worden bewaard, op een koele, droge plaats tot het gebruik!).
Van de resten van de productie wordt niets weggegooid. Net als bij de andere producties van de Fattoria geldt ook voor de olijfolie een gesloten productiecyclus. Hierbij wordt de olijvenpasta (= de restpasta van de afscheiding van de olie) naar de compost gebracht en met de mest en andere resten van het bedrijf gemengd om vervolgens op het veld te worden hergebruikt. Het restwater van de vegetatie, dat een kostbare inhoud heeft van in water oplosbare polyfenolen, wordt gebruikt bij de productie van een natuurlijk voedingssupplement met een sterke antioxiderende werking, waarvoor La Vialla een patent heeft aangevraagd.
Extravergine olijfolie en gezondheid Olijfolie en het mediterrane dieet
Goede extravergine olijfolie is volledig natuurlijk, het is een sap zoals honing en druivensap, en bewaart en bezit een duidelijke nutraceutische waarde (een term die jaren geleden is ontstaan uit de vereniging van de woorden nutriënten en farmaceutisch), dat wil zeggen op de grens tussen de eigenschappen van een voedingsmiddel en die van een geneesmiddel. Ondanks het hoge vetgehalte, 98% van het totaal, is het een zeer stabiel en gezond product, een ongeëvenaard natuurlijk conserveringsmiddel, de prins van het mediterrane dieet (nu beschermd en verspreid ook door de UNESCO). In werkelijkheid zijn deze vetten namelijk juist de 'goede' vetten: voornamelijk onverzadigd en met een evenwichtige hoeveelheid essentiële meervoudig onverzadigde vetten. Het kleine resterende deel, 1%, 2% van het totaal, kenmerkt de kwaliteit van de extravergine olijfolie. Het bestaat uit 220 bijproducten van het metabolisme van de boom en de vruchten, kleine maar zeer belangrijke componenten. Hiervan moet het hoge gehalte aan vitamine E (tocoferol) en polyfenolen worden vermeld. Sommige hiervan hebben een belangrijke therapeutische rol, andere spelen de rol van natuurlijke antioxidanten, nog andere zijn uiteindelijk bepalend voor het karakteriseren van de aromatische noot van de olie.
De polyfenolen, stabiele moleculen met dubbele binding en een hoog gewicht, zijn in staat om door hun werking de nutritionele en biologische kenmerken van extravergine olijfolie intact te houden en de onverzadigde vetzuren, linolzuur en met name oliezuur, te beschermen tegen de onvermijdelijke oxidatie. Ze hebben dezelfde waardevolle antioxidante functie ook in het menselijk lichaam. Polyfenolen beschermen de cellen namelijk tegen degeneratieve verschijnselen, ziekten die meestal het gevolg zijn van de hoge aanwezigheid van vrije radicalen in het lichaam, veroorzaakt door externe (vervuiling, rook, alcohol, enz.) en interne factoren (genetische factoren, veroudering).
De polyfenolen zijn organische moleculaire verbindingen, natuurlijke antioxidanten aanwezig in planten. Ze vormen een familie die meer dan 5.000 verschillende moleculen telt en hebben een beschermende functie voor de plant en, zoals blijkt uit talrijke wetenschappelijke studies, ook voor de mens. In extravergine olijfolie worden ze onderverdeeld in drie hoofdgroepen: vetoplosbare polyfenolen, tocoferolen (vitamine E) en wateroplosbare polyfenolen.
Al deze kenmerken kunnen dankzij de beoordeling van de EFSA, de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid, op het etiket worden afgedrukt.
Extravergine olijfolie is zeer effectief in het controleren van de niveaus van slechte cholesterol (LDL), maar niet alleen: de aanwezigheid van oliezuur bevordert een verhoging van de niveaus van goede cholesterol (HDL). Naast het verminderen van het risico op hart- en vaatziekten in het algemeen, bevorderen de lage gehaltes aan LDL-cholesterol een goede gezondheid van de bloedvaten.
Het welzijn van de botten wordt geassocieerd met de antioxiderende eigenschappen en de aanwezigheid van osteocalcine in olijfolie, dankzij welke deze dressing in staat is om de botstructuur beter bestand te maken tegen trauma en osteoporose.
Tot slot helpt de aanwezigheid van talrijke natuurlijke antioxidanten de typische senescentie- en degeneratieve ziekten te voorkomen. Zo bevordert de aanwezigheid van oleocanthal bijvoorbeeld een natuurlijke afweer tegen ziekten zoals Alzheimer.
Extravergine olijfolie in de keuken
Olijfolie vind je overal in Toscane, het is moeilijk om een recept te vinden dat het niet bevat (zelfs in veel desserts!).
Van de Renaissance keuken tot het mediterrane dieet, het is de 'groene draad' die de gastronomische cultuur van de kleine steden verenigt en die wordt doorgeven van generatie op generatie. Van de geliefde spaghetti met tomaat en basilicum, tot de pinzimonio (= dip) van groenten, tot de bruschetta, tot de antieke recepten zoals Pappa al pomodoro of Ribollita. Net zo belangrijk is hij voor de recepten en specialiteiten in de potjes van de Fattoria La Vialla. De olijfolie om mee te koken moet van zeer hoge kwaliteit zijn. De dressing voor een Toscaanse seizoenssalade is eenvoudig: extravergine olijfolie, zout, azijn of balsamicoazijn en een snuifje peper. De frisse en fruitige geur van de groene vloeistof geeft een elegante noot aan het gerecht.
Voor conserven is het gebruik van de beste olijfolie belangrijk omdat deze het recept verbetert en tegelijkertijd als een natuurlijk conserveringsmiddel werkt. Zelfs voor het bakken en frituren zijn de meeste chef-koks het nu eens (in elk geval in de keuken van La Vialla): extravergine olijfolie. Die van het voorgaande jaar is ook prima, als daar wat van is overgebleven. Hij is geschikt omdat het een van de oliën is met het hoogste 'rookpunt' en dus de laagste productie van schadelijke stoffen en hij heeft bovendien een uitstekende smaak.
Prijzen en onderscheidingen voor de extravergine olijfolie van La Vialla.
In zijn relatief jonge carrière heeft de olijfolie van La Vialla enkele van de meest prestigieuze internationale prijzen gewonnen. Allereerst valt de eerste plaats op 'over all', biologisch en niet-biologisch, in de (maximale) categorie 'intenso fruttato' bij een van de drukst bezochte historische internationale concoursen, de Ercole Olivario van Spoleto, waar ook de speciale prijs als 'biologische olijventeler van het jaar' werd gewonnen.
Samengevat zijn de belangrijkste prijzen die La Vialla voor haar olijfolie heeft ontvangen:
- 5 maal 'erevermelding' op de Sol del Vinitaly
- Eerste plaats op de Biol Toscana in 2008 in Firenze
- 7 maal 'grote vermelding' bij de Orciolo d'Oro in Pesaro
- Eerste op de Ercole Olivario, categorie fruttato intenso in 2010
- Derde op de Olive Oil Award in Zürich
- 4 keer 'speciale vermelding' op de Leone d'Oro in Lecce
- 2 keer bij de ' top25 best' op de World's Best of bioPress Oliveoil in Düsseldorf
- Tweede bij de Oro d'Italia in Triest, 2014
- Finalist op de Ercole Olivario in 2018
- Extra Gouden Medaille op het internationale Biol 2017 en 2019
- 3 Gouden Medailles (kwaliteit, biologisch, hoog in polyfenolen) op de Berlin Global Olive Oil Award 2021
- 4 Gouden Medailles + 1 Platinum Medaille op de Berlin Global Olive Oil Awards 2022
- Gouden Medaille op het internationale Biol in 2013, 2020 en 2022
Een aantal verzen van G. D'Annunzio slagen erin een idee te geven van de kostbaarheid van de nectar, die lijkt op de kleur van de zon en van goud, die in staat is met zijn fruitige geur je een mentale reis te laten maken terug naar de eigen kindertijd en naar die van de gehele mensheid:
Olio con sapiente arte spremuto
Dal puro frutto degli annosi olivi,
Che cantan - pace! - in lor linguaggio muto
Degli umbri colli pei solenti clivi,
Chiaro assai più liquido cristallo,
Fragrante quale oriental unguento,
Puro come la fè che nel metallo, ,
Concavo t’arde sull’altar d’argento,
Le tue rare virtù non furo ignote
Alle mense d’Orazio e di Varrone
Che non sdegnàr cantarti in loro note…
(Gabriele D’Annunzio)
Olie met kundigheid geperst
Uit de pure vruchten van de oude olijfbomen,
Die zingen -vrede! - in hun zwijgende taal
Van de Umbrische heuvels en de glooiende hellingen,
Heel helder als vloeibaar kristal,
Geurig als een oosterse zalf,
Zo zuiver als het geloof dat je in de metalen
Holte brandt op het zilveren altaar
Jouw zeldzame deugden waren niet onbekend
Op de tafels van Horatius en Varro
Die niet minachten om je te bezingen in hun geschriften
(Gabriele D’Annunzio)